1. Uwagi wstępne.
Poniżej przedstawiamy system sądownictwa lekarskiego. Umożliwia on pociągnięcie do odpowiedzialności zawodowej lekarzy, którzy nienależycie wykonują swe obowiązki.
Naturalnym odruchem pokrzywdzonych jest chęć zapobieżenia nieszczęściom jakie może spowodować dalsza praca obwinianego przez nich lekarza. Zazwyczaj pokrzywdzonym wydaje się, że dobrym pomysłem jest złożenie skargi do rzecznika odpowiedzialności zawodowej, skoro jedną z kar jest zawieszenie lub pozbawienie prawa praktykowania. Tymczasem statystyki dotyczące wyroków zapadających w tych sądach są niekorzystne dla pacjentów. Do Izb Lekarskich, przy których działają sądy lekarskie, wpływa co roku od 1600 do 2000 skarg. Około 130 z nich rzecznicy przesyłają do sądu. W 1999 r. w drugiej, ostatecznej instancji zapadło 17 orzeczeń niekorzystnych dla lekarzy, w tym tylko w jednym wypadku orzeczono karę czasowego zakazu wykonywania zawodu. Pozostałych ukarano jedynie naganą lub upomnieniem. Nie zachęca to poszkodowanych do wybrania tej drogi dochodzenia sprawiedliwości.
Ponadto poszkodowany nie ma praw w postępowaniu przed sądem lekarskim, które pozwalałyby mu na śledzenie przebiegu sprawy i wpływanie na podejmowane w nim czynności. Dzieje się tak dlatego, że pokrzywdzony nie jest stroną tego postępowania. Celem jego jest wyciągnięcie konsekwencji zawodowych w stosunku do lekarza, a nie zaspokojenie roszczeń pacjenta.
W praktyce uniewinnienie lekarza przez sąd lekarski zamyka poszkodowanemu drogę postępowania karnego, ponieważ prokurator kierując się tym faktem zazwyczaj umarza prowadzone postępowanie karne.
2. Jak jest zorganizowane sądownictwo lekarskie.
Lekarski system sądownictwa opiera się na dwóch aktach prawnych, do których warto zajrzeć przed wniesieniem sprawy. Są to: ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, poz. 158) oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 26 września 1990 r. w sprawie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy (Dz.U. Nr 69, poz. 406).
W 1989 r. powołano do życia samorząd lekarski. Ma on na celu m.in. sprawowanie pieczy nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu lekarza przez stwierdzanie prawa wykonywania zawodu, prowadzenie rejestru lekarzy, ale przede wszystkim przez sprawowanie sądownictwa lekarskiego w zakresie odpowiedzialności zawodowej lekarzy.
Sądownictwo to sprawuje okręgowy sąd lekarski i Naczelny Sąd Lekarski. Postępowanie przed okręgowym sądem prowadzi okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej, a przed Naczelnym Sądem Lekarskim - Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej.
Przed tymi organami może stanąć lekarz za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki zawodowej oraz za naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza. Jednocześnie za ten sam czyn lekarz może odpowiadać przed sądem karnym lub cywilnym.
3. Jak przebiega postępowanie przed lekarskimi organami odpowiedzialności zawodowej.
Postępowanie wyjaśniające wszczyna rzecznik po uzyskaniu wiarygodnej informacji o przewinieniu lekarza, a więc przede wszystkim na podstawie wniesionej skargi. Przed wszczęciem postępowania rzecznik bada czy nie zachodzą okoliczności wyłączające postępowanie wyjaśniające. Jeśli takie okoliczności zachodzą, wydaje on postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, albo gdy takie okoliczności zajdą w trakcie postępowania wyjaśniającego - wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania.
Na postanowienia okręgowego rzecznika służy pokrzywdzonemu zażalenie do Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, a jeśli postanowienie wydał Naczelny Rzecznik - to do Naczelnego Sądu Lekarskiego.
Gdy rzecznik stwierdzi, że informacje zebrane w toku postępowania zawierają podstawy do przedstawienia lekarzowi zarzutów, sporządza postanowienie o przedstawieniu zarzutów i przesłuchuje owego lekarza. Rzecznik może przesłuchać także świadków i biegłych. Oskarżany przez Państwa lekarz może składać wyjaśnienia w obecności obrońcy, może także zgłaszać wnioski dowodowe.
Postępowanie wyjaśniające powinno trwać nie dłużej niż 3 miesiące, ale może być przedłużone na dalsze 3 miesiące przez Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, a potem na czas oznaczony - przez Naczelny Sąd Lekarski.
Jeśli materiał dowodowy zebrany w toku postępowania wyjaśniającego potwierdza zasadność zarzutów, rzecznik składa sądowi lekarskiemu wniosek o ukaranie. Sąd lekarski wyznacza rozprawę, na którą wzywa oskarżonego lekarza, jego obrońcę i rzecznika odpowiedzialności zawodowej. W postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności zawodowej rzecznik pełni rolę oskarżyciela. Poszkodowany nie ma w sądzie lekarskim prawie żadnych praw; najczęściej jego udział w tym postępowaniu ogranicza się do przesłuchania go w charakterze świadka.
Jeśli wydane przez okręgowy sąd lekarski orzeczenie nie zadawala pacjenta, może on odwołać się do Naczelnego Sądu Lekarskiego, ale tylko w części dotyczącej winy, a nie rodzaju orzeczonej kary. Odwołanie należy złożyć w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku. Przesłane Wam dokumenty powinny zawierać pouczenie o terminie i sposobie wniesienia odwołania.
Naczelny Sąd Lekarski orzeka w składzie 5 osobowym, przy czym przewodniczącym jest sędzia Sądu Najwyższego. Naczelny Sąd Lekarski może utrzymać w mocy lub zmienić wyrok okręgowego sądu lekarskiego, a także uchylić go i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia okręgowemu sądowi lekarskiemu.
Koszty postępowania ponosi lekarz, jeżeli go ukarano, lub Skarb Państwa, jeżeli lekarza uniewinniono.
4. Jakie rodzaje kar może stosować sąd lekarski.
Sąd lekarski może wobec lekarza orzec karę:
-
upomnienia,
-
nagany,
-
zawieszenia prawa wykonywania zawodu na okres od 6 miesięcy do 3 lat,
-
pozbawienia prawa wykonywania zawodu.
-
zgłaszania wniosków dowodowych (w praktyce tylko podczas postępowania wyjaśniającego),
-
wniesienia zażalenia na postanowienie rzecznika odpowiedzialności zawodowej o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego lub o umorzeniu postępowania,
-
wniesienia odwołania od orzeczenia sądu lekarskiego pierwszej instancji kończącego postępowanie ale tylko w części dotyczącej winy, a nie wysokości kary,
-
przeglądania akt sprawy, z tym że rzecznik lub sąd może ograniczyć pokrzywdzonemu dostęp do nich w zakresie objętym tajemnicą lekarską.
6. Jak przebiega postępowanie przed sądem pielęgniarskim.
Sądy pielęgniarskie są zorganizowane na wzór sądów lekarskich. Pierwszą instancję stanowią okręgowe sądy pielęgniarek i położnych, drugą instancję - Naczelny Sąd Pielęgniarek i Położnych. Oskarżycielem jest odpowiednio okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych, i Naczelny Rzecznik Pielęgniarek i Położnych.
Pielęgniarka lub położna może zostać ukarana:
-
upomnieniem,
-
naganą,
-
zakazem pełnienia funkcji kierowniczych w zakładach służby zdrowia,
-
czasowym zawieszeniem prawa wykonywania zawodu,
-
pozbawieniem prawa wykonywania zawodu.
Dokładny opis przebiegu postępowania znajduje się w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 stycznia 1993 r. w sprawie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 9, poz. 45).